communisme
Communisme is een politieke en economische ideologie die zich positioneert tegenover de liberale democratie en het kapitalisme, en in plaats daarvan een klassenloos systeem bepleit waarin de productiemiddelen gemeenschappelijk worden beheerd en privébezit niet bestaat of ernstig wordt ingeperkt.
Communisme begrijpen
"Communisme" is een overkoepelende term die een reeks ideologieën omvat. Het moderne gebruik van de term is ontstaan door Victor d'Hupay, een Franse aristocraat uit de 18e eeuw die voorstander was van het leven in 'communes' waarin alle eigendommen zouden worden gedeeld en 'iedereen zou kunnen profiteren van ieders werk'. Het idee was zelfs toen nog nauwelijks nieuw: het boek Handelingen beschrijft christelijke gemeenschappen uit de eerste eeuw die eigendom gemeenschappelijk houden volgens een systeem dat bekend staat als koinonia, dat latere religieuze groepen zoals de 17e-eeuwse Engelse "Diggers" inspireerde om particulier eigendom weigeren.
Het communistische manifest
De moderne communistische ideologie begon zich te ontwikkelen tijdens de Franse revolutie, en haar zaadstreek, Karl Marx en Friedrich Engels 'Communistisch Manifest', werd gepubliceerd in 1848. Dat pamflet verwierp de christelijke teneur van eerdere communistische filosofieën en legde een materialistische en - zijn voorstanders beweren - wetenschappelijke analyse van de geschiedenis en het toekomstige traject van de menselijke samenleving. "De geschiedenis van alle tot nu toe bestaande samenlevingen, " schreven Marx en Engels, "is de geschiedenis van klassenstrijd."
Het Communistisch Manifest presenteerde de Franse revolutie als een belangrijk historisch keerpunt, toen de 'bourgeoisie' - de handelsklasse die bezig was de controle over de 'productiemiddelen' te consolideren - de feodale machtsstructuur omver wierp en de moderne, kapitalistisch tijdperk. Die revolutie verving de middeleeuwse klassenstrijd, die de adel afzette tegen de horigen, met de moderne die de burgerlijke eigenaren van kapitaal tegenover het 'proletariaat' zette, de arbeidersklasse die hun arbeid voor lonen verkocht. (Zie ook, Wat is het verschil tussen communisme en socialisme? )
In het Communistisch Manifest en latere werken pleitten Marx, Engels en hun volgelingen voor (en voorspelden als historisch onvermijdelijk) een wereldwijde proletarische revolutie, die eerst een tijdperk van socialisme en vervolgens van communisme zou inluiden. Deze laatste fase van menselijke ontwikkeling zou het einde betekenen van de klassenstrijd en daarmee van de geschiedenis: alle mensen zouden in sociaal evenwicht leven, zonder klassenonderscheid, familiestructuren, religie of eigendom. De staat zou ook 'wegkwijnen'. De economie zou functioneren, zoals een populaire marxistische slogan het stelt, "van elk volgens zijn vermogen, tot elk volgens zijn behoeften."
Belangrijkste leerpunten
- Communisme is een economische ideologie die pleit voor een klassenloze samenleving waarin alle eigendommen en rijkdom gemeenschappelijk eigendom zijn, in plaats van door individuen.
- De communistische ideologie is ontwikkeld door Karl Marx en is het tegenovergestelde van een kapitalistische, die afhankelijk is van democratie en productie van kapitaal om een samenleving te vormen.
- Prominente voorbeelden van communisme waren de Sovjetunie en China. Terwijl de eerste in 1991 instortte, heeft de laatste zijn economische systeem drastisch herzien om elementen van het kapitalisme op te nemen.
De Sovjet Unie
De theorieën van Marx en Engels zouden pas na hun dood in de echte wereld worden getest. In 1917, tijdens de Eerste Wereldoorlog, viel een opstand in Rusland de tsaar omver en leidde tot een burgeroorlog waarbij uiteindelijk een groep radicale marxisten onder leiding van Vladimir Lenin in 1922 de macht kreeg. De bolsjewieken, zoals deze groep werd genoemd, stichtten de Sovjetunie op voormalig imperiaal Russisch grondgebied en probeerde de communistische theorie in praktijk te brengen.
Voorafgaand aan de bolsjewistische revolutie had Lenin de marxistische theorie van het voorhoede ontwikkeld, die betoogde dat een hechte groep van politiek verlichte elites nodig was om de hogere stadia van economische en politieke evolutie in te luiden: socialisme en uiteindelijk communisme. Lenin stierf kort na het einde van de burgeroorlog, maar de 'dictatuur van het proletariaat', geleid door zijn opvolger Joseph Stalin, zou brutale etnische en ideologische zuiveringen nastreven en gedwongen agrarische collectivisatie. Tientallen miljoenen stierven tijdens het bewind van Stalin, van 1922 tot 1952, bovenop de tientallen miljoenen die stierven als gevolg van de oorlog met nazi-Duitsland.
In plaats van weg te kwijnen, werd de Sovjetstaat een krachtige eenpartijeninstelling die afwijkende meningen verbood en de "commanderende hoogten" van de economie bezette. Landbouw, het banksysteem en de industriële productie waren onderworpen aan quota en prijscontroles die waren vastgelegd in een reeks vijfjarenplannen. Dit systeem van centrale planning maakte een snelle industrialisatie mogelijk en van 1950 tot 1965 overtrof de groei van het Sovjet-bruto binnenlands product (BBP) die van de VS. In het algemeen groeide de Sovjet-economie echter veel langzamer dan haar kapitalistische, democratische tegenhangers.
Zwakke consumentenbestedingen waren vooral een rem op de groei. De nadruk van de centrale planners op de zware industrie leidde tot chronische onderproductie van consumptiegoederen, en lange rijen bij ondervoorraden supermarkten waren een onderdeel van het Sovjetleven, zelfs tijdens perioden van relatieve welvaart. Bloeiende zwarte markten - door sommige academici de 'tweede economie' genoemd - kwamen tegemoet aan de vraag naar sigaretten, shampoo, sterke drank, suiker, melk en vooral prestigieuze goederen zoals uit het westen gesmokkelde spijkerbroeken. Hoewel deze netwerken illegaal waren, waren ze essentieel voor het functioneren van de partij: ze verlichtten tekorten die, ongecontroleerd, dreigden een nieuwe bolsjewistische revolutie te veroorzaken; zij voorzagen partijpropagandisten van een zondebok voor tekorten; en zij kwamen in de zakken van partijambtenaren, die ofwel uitbetalingen zouden doen om de andere kant op te kijken of zelf rijk lopende zwarte-markttransacties zouden worden.
De Sovjet-Unie stortte in 1991 in, na een poging om het economische en politieke systeem te hervormen en meer ruimte te bieden voor privé-ondernemingen en vrije meningsuiting. Deze hervormingspogingen, respectievelijk bekend als perestrojka en glasnost, hebben de economische achteruitgang van de Sovjetunie in de jaren tachtig niet gestopt en hebben waarschijnlijk het einde van de communistische staat versneld door de greep op bronnen van afwijkende mening te verliezen.
Communistisch China
In 1949, na meer dan 20 jaar oorlog met de Chinese Nationalistische Partij en het keizerlijke Japan, verkreeg de Communistische Partij van Mao Zedong de controle over China om de tweede grootste marxistisch-leninistische staat ter wereld te vormen. Mao verbond het land met de Sovjetunie, maar het beleid van de Sovjets van de-stalinisatie en 'vreedzame coëxistentie' met het kapitalistische Westen leidde in 1956 tot een diplomatieke breuk met China.
Mao's heerschappij in China leek op Stalin in zijn geweld, ontbering en aandringen op ideologische zuiverheid. Tijdens de Great Leap Forward van 1958 tot 1962 beval de Communistische Partij de plattelandsbevolking om enorme hoeveelheden staal te produceren in een poging een industriële revolutie in China op gang te brengen. Gezinnen werden gedwongen om achtertuinovens te bouwen, waar ze schroot en huishoudelijke artikelen smeedden tot ruwijzer van lage kwaliteit dat weinig huishoudelijk nut bood en geen beroep deed op exportmarkten. Omdat arbeid op het platteland niet beschikbaar was om gewassen te oogsten en Mao erop stond graan te exporteren om het succes van zijn beleid aan te tonen, werd voedsel schaars. De resulterende grote Chinese hongersnood doodde ten minste 15 miljoen mensen en misschien meer dan 45 miljoen. De culturele revolutie, een ideologische zuivering die duurde van 1966 tot Mao's dood in 1976, doodde minstens nog eens 400.000 mensen.
Na de dood van Mao introduceerde Deng Xiaoping een reeks markthervormingen die onder zijn opvolgers van kracht zijn gebleven. De VS begonnen de betrekkingen met China te normaliseren toen president Nixon in 1972 bezocht, voorafgaand aan de dood van Mao. De Chinese Communistische Partij blijft aan de macht en leidt een grotendeels kapitalistisch systeem, hoewel staatsbedrijven nog steeds een groot deel van de economie vormen. De vrijheid van meningsuiting is aanzienlijk beperkt; verkiezingen zijn verboden (behalve in de voormalige Britse kolonie Hong Kong, waar kandidaten door de partij moeten worden goedgekeurd en stemrechten streng worden gecontroleerd); en zinvolle oppositie tegen de partij is niet toegestaan.
De koude Oorlog
De VS kwamen uit de Tweede Wereldoorlog, de rijkste en meest militair machtige natie ter wereld. Als een liberale democratie die zojuist fascistische dictaturen in twee theaters had verslagen, voelde het land - zo niet al zijn mensen - een gevoel van uitzonderlijkheid en historisch doel. Dat deed de Sovjet-Unie ook, haar bondgenoot in de strijd tegen Duitsland en de enige revolutionaire marxistische staat ter wereld. De twee mogendheden verdeelden Europa onmiddellijk in gebieden van politieke en economische invloed: Winston Churchill noemde deze scheidslijn het ijzeren gordijn.
De twee superkrachten, die beide na 1949 over nucleaire wapens beschikten, verwikkeld in een lange impasse die bekend staat als de Koude Oorlog. Vanwege de doctrine van wederzijds verzekerde vernietiging - de overtuiging dat een oorlog tussen de twee mogendheden zou leiden tot een nucleaire holocaust - vonden er geen directe militaire engagementen plaats tussen de VS en de Sovjetunie, en het ijzeren gordijn was grotendeels stil. In plaats daarvan vochten ze een wereldwijde proxy-oorlog, waarbij elke sponsor vriendelijke regimes in postkoloniale landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika sponsorde. De VS en de Sovjetunie hebben beide staatsgrepen gesponsord om dergelijke regimes in verschillende landen te installeren.
Het dichtst bij de VS was een direct militair conflict met de Sovjet-Unie de Cubaanse rakettencrisis van 1962. De VS vochten echter een langdurige hete oorlog in Vietnam uit, waarbij het leger Zuid-Vietnamese troepen steunde tegen het door China en Sovjet ondersteunde Noord-Vietnamese leger en de Zuid-Vietnamese communistische guerrillastrijders. De VS trokken zich terug uit de oorlog en Vietnam werd in 1975 verenigd onder communistisch bewind.
De Koude Oorlog eindigde met de val van de Sovjet-Unie in 1991.
Waarom faalde het communisme?
Hoewel er uitgebreid onderzoek is gedaan naar de redenen voor het falen van het communisme, hebben onderzoekers een aantal gemeenschappelijke factoren vastgesteld die hebben bijgedragen aan zijn ondergang.
De eerste is het ontbreken van prikkels bij burgers om winst te maken. De winstprikkel leidt tot concurrentie en innovatie in een samenleving. Maar een ideale burger in een communistische samenleving was onbaatzuchtig toegewijd aan maatschappelijke oorzaken en stopte zelden met nadenken over zijn of haar welzijn. "Te allen tijde en bij alle vragen moet een partijlid eerst aandacht schenken aan de belangen van de partij als geheel en deze in de eerste plaats stellen en persoonlijke zaken en belangen als tweede plaatsen", schreef Liu Shaoqi, de tweede voorzitter van de Volksrepubliek China.
De tweede reden voor het falen van het communisme was de inherente inefficiëntie van het systeem, zoals gecentraliseerde planning. Deze vorm van planning vereist aggregatie en synthese van enorme hoeveelheden gegevens op granulair niveau. Omdat alle projecten centraal werden gepland, was deze vorm van planning ook complex. In verschillende gevallen waren groeigegevens vervaagd of foutgevoelig om feiten in geplande statistieken te laten passen en een illusie van vooruitgang te creëren.
De concentratie van macht in de handen van een select aantal zorgde ook voor inefficiëntie en, paradoxaal genoeg, voorzag hen van prikkels om het systeem voor hun voordeel te spelen en hun greep op macht te behouden. Corruptie en luiheid werden endemische kenmerken van dit systeem en toezicht, zoals het kenmerk dat Oost-Duitse en Sovjet-gemeenschappen kenmerkte, was gebruikelijk. Het ontmoedigde ook ijverige en hardwerkende mensen. Het eindresultaat was dat de economie leed.
Vergelijk beleggingsrekeningen Aanbieder Naam Beschrijving Adverteerder Openbaarmaking × De aanbiedingen die in deze tabel worden weergegeven, zijn afkomstig van samenwerkingsverbanden waarvan Investopedia een vergoeding ontvangt.