Dit gebeurt er als de euro faalt

In 2015 was de Europese Unie (EU) in beweging. Er waren grote bankproblemen bij Deutsche Bank AG (NYSE: DB), Credit Suisse Group AG (NYSE: CS) en vrijwel elke Italiaanse financiële instelling. Griekenland leed economisch en verschillende andere landen leken voor hetzelfde bestemd te zijn. In 2016 stemde het Verenigd Koninkrijk om de EU te verlaten met de Brexit-stem en introduceerde de Europese Centrale Bank (ECB) negatieve rentetarieven in een wanhopige poging om de groei te stimuleren. Maar in 2017 keerde het tij.

Huidige staat van de euro

De eurozone beleefde het beste jaar in 2017 in een decennium waaruit bleek dat het eindelijk uit de schuldencrisis kwam die de euro bedreigde. Volgens Eurostat, het statistiekbureau van de Europese Unie, groeide de eurozone in 2017 met 2, 5%, wat de groei van de Verenigde Staten met 2, 3% overtrof. Griekenland zou medio 2018 uit zijn bailout-status komen en andere landen die na de grote recessie van 2008 leden, waren sterker en zagen minder werkloosheid. De euro waardeerde ten opzichte van de dollar, hoewel dit de export vanuit de zone wereldwijd minder concurrerend maakt [1]. Terwijl de eurozone eindelijk een economische opleving doormaakte, wat zou er gebeuren als er een nieuwe recessie zou optreden en de euro zou instorten?

Einde van het Schengengebied

Een ingestorte euro zou het zogenaamde "Schengengebied", genoemd naar het Schengen-akkoord van 1995, waarschijnlijk in gevaar brengen. Krachtens deze overeenkomst kwamen 26 afzonderlijke Europese landen overeen het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal binnen de grenzen van de eurozone toe te staan. Niet elk lid van de EU is ook lid van Schengen, en niet elke deelnemer aan Schengen maakt deel uit van de EU, maar een ineenstorting van de euro zou niettemin landen binnen en buiten de regio treffen.

Economisch gezien is het mogelijk om concurrerende valuta's in dezelfde economische zone te hebben. Niets weerhoudt bijvoorbeeld Duitsers of Italianen om te handelen in Duitse marken en Italiaanse lire. Dat scenario lijkt alleen onwaarschijnlijk omdat een einde aan de euro de druk zou vergroten om het hele EU-experiment op te lossen.

Als Schengen zou vallen, zouden landen binnen de eurozone grenscontroles, controleposten en andere interne regels moeten implementeren die eerder in het Schengenakkoord waren afgeschaft. De kosten hiervan zouden overlopen in particuliere bedrijven, met name bedrijven die afhankelijk zijn van continentaal vervoer of toerisme.

Voor zover invoerquota of tarieven door verschillende lidstaten worden toegepast, en voor zover deze maatregelen elders worden beantwoord, zou er een overeenkomstige afname van de internationale handel en economische groei zijn. Een ineenstorting van de euro zou meer landen treffen dan die in Europa, zij het op onzekere manieren. Andere regio's, met name grote handelspartners in Noord-Amerika en Azië, zouden financiële en mogelijk politieke gevolgen hebben.

Gevolgen buiten de EU

Veel van de veronderstelde economische voordelen binnen de EU worden niet overgedragen aan externe handelspartners. De vrijheden van arbeid en kapitaal gelden bijvoorbeeld niet voor de Verenigde Staten of China, tenzij buitenlandse consumenten en producenten toegang krijgen tot een lidstaat. Dit maakt het moeilijk om potentiële fall-out te voorspellen, omdat het mogelijk is dat een nog krachtiger beleid voor groei de bureaucratische superstaat in Brussel zou kunnen vervangen. Anderzijds bedreigt een toegenomen economisch isolement van nationalistische bewegingen internationale bedrijven en financiële markten.

Op de korte termijn zouden markten waarschijnlijk negatief reageren op extra onzekerheid. De EU is een bekende grondstof, ook al is deze onvolmaakt, en markten houden van voorspelbaarheid. Op langere termijn kunnen de markten echter profiteren van een wederom groeiend Europa. Tussen 2010 en 2015 bleef Europa aanzienlijk achter bij de regio's Amerika, Afrika, Azië en de Stille Oceaan wat betreft de groei van het reële bruto binnenlands product (bbp). Als een wereld na de euro continentaal Europa terugbrengt naar een concurrerende economische groei, is het zeer waarschijnlijk dat de wereldeconomie hiervan zal profiteren.

Terugschakelen naar nationale valuta

De officiële term voor het verlaten van de euro en het installeren van een oude valuta wordt 'redenominatie' genoemd. Een dergelijke conversie zou vrijwel zeker minder ingewikkeld zijn dan de coördinatie van de invoering van de euro in 2002, maar beleggers moeten nog steeds op hun hoede zijn voor onzekerheid.

Herbenoeming zou twee grote veranderingen met zich meebrengen. De eerste is de officiële invoering van een nieuwe valuta binnen de grenzen van één land. Dit betekent dat de huidige lonen, prijzen en andere waarden ongeveer evenredig moeten worden aangepast aan het nieuwe geld. Ten tweede zou de internationale waarde van de valuta moeten worden geprijsd op valutamarkten. Dit is gebaseerd op vele factoren, waaronder de productiecapaciteit van elke nationale overheid en het relatieve risico van een gedevalueerde valuta.

Het is waarschijnlijk dat veel schuldenlanden met veel buitenlandse crediteuren, zoals Griekenland, zouden proberen te redenomineren om hun reële aflossingslast te verminderen. Een manier om dit te bereiken is door te redenomineren en onmiddellijk te beginnen met sterke inflatie om de koopkracht van de terugbetaalde schuld te verminderen. Economen noemen dit soms 'directe interne devaluatie'. Het nadeel van een dergelijk beleid is dat het schade toebrengt aan de economie van het gedevalueerde land, omdat bankrekeningen, pensioenen, lonen en vermogenswaarden daaronder lijden.

Er zijn nauwe historische parallellen te vinden na de ineenstorting van het Oostenrijks-Hongaarse rijk, dat tussen 1867 en 1918 bestond. Nadat het rijk uiteenviel, hoopten veel lidstaten de Oostenrijks-Hongaarse kroon als munt te behouden. Helaas gebruikten verschillende onverantwoordelijke regeringen een zeer expansief monetair beleid om de hoge schulden uit de Tweede Wereldoorlog af te betalen, wat in het begin van de jaren twintig tot hyperinflatie in Oostenrijk leidde. Slovenië, Hongarije en anderen hebben veel van hetzelfde meegemaakt. Tegen 1930 moest elke voormalige lidstaat een nieuwe valuta gebruiken, vaak ondersteund door goud of zilver.

Gevolgen voor het bankwezen, forex en internationale handel

Als de enige verandering een vervanging van de euro door concurrerende nationale valuta zou zijn, zou de afschaffing van de euro alleen echte langetermijnveranderingen in het monetaire beleid veroorzaken. De eurozone werd oorspronkelijk gedeeltelijk verkocht door het concept van het creëren van een Europese tegenhanger van de Amerikaanse Federal Reserve. Het elimineren van de euro zou de monetaire autoriteit terug decentraliseren naar de lidstaten; een Duitse centrale bank zou bijvoorbeeld de rentetarieven en de geldhoeveelheid in Duitsland controleren, terwijl een Portugese centrale bank deze in Portugal zou controleren.

Banken kunnen herkapitaliseren in hun nationale valuta, hoewel ze waarschijnlijk actievere valutasaldi zouden moeten behouden voor regionale handel en verzoening. De verschillende wisselkoersen zouden de relatieve waarden van sommige internationaal aangehouden activa veranderen, en de werknemers in minder-inflatoire Europese banenmarkten zouden een relatieve inkomensverhoging zien in vergelijking met Europese regeringen met een los monetair beleid. Het is bijvoorbeeld waarschijnlijk dat werknemers in het zeer productieve Duitsland het gemakkelijker zouden hebben goederen en diensten aan te bieden die in minder productief Slovenië zijn geproduceerd.

Het is echter onwaarschijnlijk dat ander economisch beleid ongewijzigd zou blijven als de euro zou falen. Zelfs als de EU technisch overleefde, zouden andere beperkingen op immigratie of handel kunnen worden toegepast. Pro-euro partijen zouden waarschijnlijk politieke gevolgen ondervinden, waardoor nationalistische partijen invloed kunnen krijgen en nieuw fiscaal beleid kunnen implementeren. Als Schengen ook zou falen, zouden de economische gevolgen zeer verstorend kunnen zijn, al was het maar op korte termijn.