Verberg je niet voor de realiteit van hoe terrorisme de economie beïnvloedt

Het maakt niet uit waar een grote terroristische aanslag in de wereld plaatsvindt, de gevoelens die het oproept wanneer je erover hoort, zijn universeel - walging, shock, angst en onzekerheid. Onzekerheid heerst in de onmiddellijke nasleep van een terroristische aanslag, met betrekking tot zaken als wie de daders waren, hoe hebben ze een onaangepaste grote aanval gepland, en ten slotte was de terreuract een geïsoleerde instantie of de eerste van een reeks .

De terroristische aanslagen in Brussel op 22 maart 2016 zijn de laatste in een reeks gruwelijke aanvallen die vaker voorkomen. Een paar maanden eerder hadden meerdere aanvallen in Parijs op 13 november 2015 130 levens geëist, waardoor het de ergste terroristische daad in Europa in tien jaar was. Bij de aanslagen in Brussel vielen drie bomexplosies - waarschijnlijk met zelfmoordterroristen - op de luchthaven en een metrostation ten minste 31 mensen. De terreurgroep ISIS of de Islamitische Staat, die de verantwoordelijkheid voor het bloedbad in Parijs had opgeëist, heeft dit ook voor de aanslagen in Brussel gedaan.

Tussen deze twee stakingen waren er andere terroristische wreedheden op plaatsen zo ongelijk als San Bernardino in de VS en Ankara en Istanbul in Turkije. Dit patroon van gecoördineerde aanvallen op kwetsbare openbare plaatsen lijkt het nieuwe sjabloon voor terroristische activiteiten. Dit is een uiterst verontrustende trend, omdat experts op het gebied van terrorismebestrijding erkennen dat het vrijwel onmogelijk is om beveiliging te bieden voor elke denkbare locatie waar grote aantallen mensen aanwezig zijn - transporthubs zoals metrostations, stadions, treinen, hotels, enz.

Het is niet verrassend dat uit enquêtes van de afgelopen maanden blijkt dat de angst voor terroristische aanslagen in de Verenigde Staten sinds 9/11 op het hoogste niveau is. Uit een New York Times / CBS News-enquête van 1.275 Amerikanen in december 2015 bleek dat 79 procent van de respondenten geloofde dat een terroristische aanslag enigszins waarschijnlijk of zeer waarschijnlijk was in de komende maanden, waarbij 7 van de 10 Amerikanen ISIS als een grote bedreiging identificeerden binnenlandse veiligheid.

Financiële markten hebben keer op keer bewezen dat ze opmerkelijk veerkrachtig zijn tegen terroristische daden, de laatste voorbeelden zijn de gedempte reactie na de aanslagen in Parijs en Brussel. Het is echter mogelijk dat de sociale schade op de lange termijn moeilijker te beoordelen is. Gezien het feit dat de aanslagen in Europa hebben plaatsgevonden op een moment dat het continent al worstelt met zijn ergste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog, kunnen ze dienen om de vlammen van het anti-vreemdelingengevoel aan te wakkeren en de opkomst van nationalistische politieke partijen te stimuleren, wat grote gevolgen hebben voor regionale en wereldwijde geopolitiek.

Ervaring uit de eerste hand

Mijn ervaring met terrorisme uit de eerste hand vond plaats op 12 maart 1993. Op die vrijdag om 13.30 uur explodeerde een krachtige autobom in de kelder van de Bombay Stock Exchange, dicht bij de bank waar ik werkte als valutahandelaar. Ongeveer 50 mensen werden gedood in de explosie en honderden meer raakten gewond.

Koortsachtige speculaties over degenen die verantwoordelijk waren voor de ontploffing werden ingekort door het nieuws van een nieuwe explosie 45 minuten later in een ander deel van de stad. Dit werd gevolgd door onbevestigde meldingen van meer explosies met regelmatige tussenpozen elders in de krioelende metropool. Paniekerige arbeiders die naar huis snelden, konden alleen maar hopen dat ze het lot niet zouden ontmoeten dat de ongelukkige pendelaars in een transitbus was overkomen. Het werd tot gruis geblazen toen een jeepbom explodeerde in het Century Bazaar-gebied van de stad, waarbij meer dan 100 doden vielen. Tegen de tijd dat het bloedbad ongeveer 2 uur na de eerste explosie eindigde, waren meer dan 250 mensen op 13 verschillende locaties gedood Mumbai. De terrorist gebruikte autobommen en scooters vol RDX-explosieven om doelen zoals hotels, het Air India-gebouw en drukke marktplaatsen te vernietigen.

Maar Mumbai herstelde zich. Na de ontploffingen is de stad op maandag weer normaal geopend. Hoewel de reeks aanvallen de kwetsbaarheid van steden en landen voor terrorisme aan het licht bracht, had het weinig impact op de financiële markten en de economie in India of elders. Maar het was een heel ander verhaal 8½ jaar later op 11 september 2001 in New York City. De grootste terroristische aanval op 's werelds machtigste natie veroorzaakte schokgolven die jarenlang over de hele wereld weergalmden en economieën honderden miljarden dollars kosten.

Kosten van terrorisme

Volgens onderzoekers van het International Monetary Fund (IMF) Barry Johnston en Oana Nedelescu in hun paper "The Impact of Terrorism on Financial Markets 2005" brengen terroristische daden directe en indirecte economische kosten met zich mee. De directe economische kosten hebben een kortetermijnkarakter en omvatten de vernietiging van mensenlevens en eigendommen, reacties van hulpverleners, herstel van systemen en infrastructuur en de verlening van tijdelijke woonhulp. De indirecte kosten van terrorisme kunnen aanzienlijk groter zijn, omdat ze op de middellange termijn de economie beïnvloeden door het vertrouwen van consumenten en beleggers te ondermijnen.

Terrorisme kan ook kosten op lange termijn hebben door de productiviteit te verlagen vanwege verhoogde beveiligingsmaatregelen, hogere verzekeringspremies en de verhoogde kosten van financiële en andere antiterrorismevoorschriften. Om slechts één aspect van deze onberekenbare kosten te waarderen, moet u rekening houden met de miljarden uren die miljoenen passagiers in de loop van de jaren hebben besteed aan de beveiliging van luchthavens. De verloren tijd is de prijs die is betaald voor strenge veiligheidscontroles die zijn ontwikkeld na de aanslagen van 9/11.

Economische impact van 9/11

In hun paper citeren Johnston en Nedelescu een onderzoek van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) dat de directe kosten als gevolg van de aanslagen van 9/11 op slechts $ 27, 2 miljard schatte. Andere schattingen van de economische impact van 9/11 plaatsen de totale kosten echter in een orde van grootte die hoger is dan de OESO-schatting.

Een decennium na 9/11 publiceerde de New York Times een overzicht van schattingen van de werkelijke economische kosten van de aanslagen. De totale kosten van 9/11 waren gekoppeld aan maar liefst $ 3, 3 biljoen, bestaande uit het volgende:

¹ Waarvan $ 22 miljard voor bedrijfsonderbreking en $ 100 miljard als het effect van verminderde luchtvaartmaatschappijen en andere reizen.

² Inclusief oorlog in Irak, $ 803 miljard + Afghanistan $ 402 miljard

Zoals de New York Times opmerkt, was het de reactie van de VS, inclusief de War on Terror, die goed is voor 95 procent van deze kosten. De economische tol van daadwerkelijke schade als gevolg van de aanslagen wordt geschat op $ 178 miljard.

Marktimpact van vier grote terroristische aanvallen

Markten hebben een hekel aan onzekerheid, en daarom is de reactie van de markten op een terroristische aanval aanvankelijk altijd neerwaarts. Maar markten zijn in het verleden enorm veerkrachtig gebleken tegen dergelijke aanvallen, en na de eerste negatieve reactie, richt de aandacht zich op economische fundamentals naarmate de overtuiging groeit dat dergelijke aanvallen meestal het werk zijn van geradicaliseerde elementen die op zichzelf werken.

Gebruik de aandelenmarkt als een manier om de economie te peilen en overweeg de impact van vier grote terroristische aanslagen op de benchmark aandelenindex van de natie waar de aanslagen plaatsvonden. Deze vier aanvallen hadden massale slachtoffers en omvatten:

• de aanslagen van 9/11 in de Verenigde Staten
• het treinbombardement van 11 maart 2004 in Madrid, Spanje
• de metroontploffingen van 7 juli 2005 in Londen
• de aanslagen van 26 november 2008 in Mumbai, India

Dit monster bevat geen zogenaamde eenzame wolfsaanvallen zoals de bomaanvallen op Boston Marathon in april 2013, de gebeurtenissen in oktober 2014 in Canada of de schietpartijen in Parijs in januari 2015.

Tabel: Impact van vier grote terroristische aanvallen op referentie-indexen in de loop van de tijd

* Indexwijziging verwijst naar verandering van het slotniveau van de benchmark aandelenindex op de dag voorafgaand aan de aanval

** S&P 500 verandering verwijst naar verandering op eerste handelsdag na 9/11 aanvallen (17 september 2001)

Amerikaanse beurzen werden gesloten voor vier handelsdagen na 9/11 en heropend op 17 september 2001. Het Dow Jones Industrial Average daalde op die dag 7, 1 procent, met een recorddaling van 617, 78 punten.

De S&P 500 deed het iets beter, met 5 procent op zijn dieptepunt op 17 september 2001. De wanhoop van de markt hield ongeveer een week aan. Op het laagste punt was de S&P 500 13, 5 procent gedaald ten opzichte van het slotniveau op 10 september 2001 - de dag vóór de aanslagen. Maar tegen het einde van 2001 was de S&P hersteld en was deze zelfs 5, 1 procent hoger dan op 10 september. (Terwijl de S&P 500 en Dow Jones vervolgens het grootste deel van 2002 vielen, kan de recessie die is veroorzaakt door de technische bubbelbreuk de belangrijkste oorzaak zijn geweest.)

Een vergelijkbaar handelspatroon is te zien voor de drie andere economieën die zijn getroffen door terreuraanslagen in de bovenstaande tabel. Zowel de IBEX 35 (de referentie-aandelenindex voor de primaire aandelenbeurs van Spanje) als de FTSE 100 (de London Stock Exchange-index van 100 bedrijven met de hoogste marktkapitalisatie), trokken vrij aanzienlijke dalingen op de dag van de terroristische aanslagen in hun naties. De Sensex-index van India registreerde daarentegen nauwelijks een blip. Terwijl de IBEX en Sensex ongeveer een week na de aanvallen vielen, deed de FTSE dat niet. Alle drie de indices eindigden het jaar aanzienlijk hoger dan de slotniveaus op de dag vóór de aanslagen. De conclusie die uit deze handelspatronen kan worden getrokken, is dat beleggers terreuraanslagen als eenmalige gebeurtenissen beschouwen en dat hun negatieve effect meestal slechts tijdelijk is.

Hoe zou een andere grote terroristische aanval in de Verenigde Staten de economie beïnvloeden?

Een grote, gecoördineerde terroristische aanval in de VS wordt door experts beoordeeld als een gebeurtenis met een lage waarschijnlijkheid. Als het zich echter zou voordoen, zou dit de Amerikaanse economie, financiële markten, grondstoffen en valuta's en de wereldeconomie op verschillende manieren beïnvloeden.

Amerikaanse economie : Afhankelijk van de omvang van de aanval en de toegebrachte schade, kan een economische krimp optreden als angst en onzekerheid ervoor zorgen dat tienduizenden werknemers thuisblijven. Als de aanslagen volgens een worst-case scenario zouden verlopen, zouden de consumentenuitgaven ernstig worden beïnvloed. Consumentenuitgaven zijn goed voor 70 procent van de Amerikaanse economie. Sectoren die het zwaarst getroffen zouden worden, zijn luchtvaartmaatschappijen, restaurants, entertainment, cruisemaatschappijen, auto's, apparaten en grootverkopers. Ondertussen zouden nutsbedrijven, geneesmiddelen en consumentengoederen het goed doen. Defensie-aandelen zouden beter presteren (afhankelijk van de reactie van de VS op de aanslagen), terwijl beveiligingsbedrijven toppresteerders zouden leveren omdat beveiligingskosten omhoogschieten. De Federal Reserve zou het monetaire beleid versoepelen om liquiditeit aan de markten te leveren en een financiële crisis te voorkomen.

Financiële markten : Aandelenmarkten zouden aanvankelijk achteruitgaan omdat de heftige reactie op een onverwachte gebeurtenis is om aandelen te verkopen en zich naar veilige havens te haasten. Vooral banken en verzekeraars zouden het zwaar te verduren krijgen: de eerste vanwege de dreigende economische vertraging en de tweede vanwege de onzekerheid over verzekeringsclaims. Schatkisten zouden waarschijnlijk stijgen, omdat ze worden gezien als de ultieme veilige haven en paradoxaal genoeg kan een terroristische aanval op de Verenigde Staten hun aantrekkingskracht op de veilige haven versterken.

Grondstoffen en valuta's : goud kan kapitaal aantrekken als het nog steeds als een veilige haven wordt beschouwd. De Amerikaanse dollar zou stijgen als Treasuries hun aantrekkingskracht behouden, net als andere safe-haven valuta's zoals de Zwitserse frank. Grondstofprijzen zouden dalen door zorgen over de impact van een Amerikaanse recessie op de wereldeconomie. Dit zou op zijn beurt de valuta's van commodity-exporterende landen zoals Canada en Australië naar beneden slepen.

Wereldeconomie : een grote aanval op de Verenigde Staten zou een wereldwijde schok zijn en aandelenmarkten over de hele wereld doen instorten. De zwaarst getroffen economieën zouden opkomende markten zijn met enorme schuldenlast en grote tekorten op de lopende rekening. De wereldeconomie kan in een recessie belanden als de Amerikaanse economie, haar spil, langdurig worstelt.

Het komt neer op

Sinds 9/11 is terrorisme opnieuw een krachtige bedreiging geworden. De economische impact van een grote terroristische aanslag zal waarschijnlijk aanzienlijk zijn. Op basis van de reactie van aandelenindices op eerdere terreuraanslagen zal de aangeboren veerkracht van consumenten en beleggers na een eerste val echter de markten stabiliseren.