Wat is een nulrentebeleid (ZIRP)?

De Verenigde Staten, Japan en verschillende lidstaten van de Europese Unie hebben zich in de jaren na de Grote Recessie op onconventionele middelen gericht om de economische activiteit te stimuleren. Economen geloven dat agressief monetair beleid een integraal onderdeel is van het herstelproces na een financiële crisis. Na twee decennia van langzame groei besloot de Bank of Japan een nulrentebeleid (ZIRP) te hanteren om deflatie te bestrijden en economisch herstel te bevorderen. Een soortgelijk beleid is geïmplementeerd door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

ZIRP is een methode om de groei te stimuleren en de rentetarieven dicht bij nul te houden. Volgens dit beleid kan de regerende centrale bank de rentetarieven niet langer verlagen, waardoor het conventionele monetaire beleid niet effectief is. Als gevolg hiervan wordt onconventioneel monetair beleid zoals kwantitatieve versoepeling gebruikt om de monetaire basis te vergroten. Zoals te zien in de eurozone, kan een te hoge rentebeleid echter ook leiden tot negatieve rentetarieven. Zo hebben veel economen de waarde van een nulrentebeleid betwist, waarbij ze wijzen op liquiditeitsvallen tussen verschillende andere valkuilen.

Japan

ZIRP werd voor het eerst gebruikt in de jaren 1990 na de instorting van de Japanse zeepbel van de activaprijzen. Japan implementeerde ZIRP als onderdeel van zijn monetaire beleid gedurende de daaropvolgende 10 jaar - gewoonlijk het Verloren Decennium genoemd - als reactie op dalingen van activaprijzen. Consumptie en investeringen bleven tot 1991 optimistisch, de groei van het BBP was hoger dan 3 procent en de rente bleef stabiel op 6 procent. Toen de aandelenkoersen in 1992 kelderden, stagneerde de groei van het BBP en ontstond deflatie. De consumentenprijsindex, die vaak wordt gebruikt als een maatstaf voor de inflatie, daalde van 2 procent in 1992 tot 0 procent in 1995, en de rentetarieven daalden drastisch en benaderden datzelfde jaar 0 procent.

Als gevolg van het onvermogen van ZIRP om stagnatie en deflatie aan te pakken, raakte de Japanse economie in een liquiditeitsval. Ondanks de relatieve ineffectiviteit van nulrentetarieven, blijft Japan dit beleid gebruiken.

Verenigde Staten

De financiële crisis van 2008 veroorzaakte diepe financiële spanningen in de VS, waardoor de Federal Reserve agressieve acties ondernam om de economie te stabiliseren. In een poging een economische ineenstorting te voorkomen, voerde de Federal Reserve een aantal onconventionele beleidsmaatregelen uit, waaronder nulrentetarieven om de korte en lange rente te verlagen. De daaropvolgende toename van investeringen zal naar verwachting een positief effect hebben op werkloosheid en consumptie.

In 2009 bereikten de VS het laagste economische punt na de financiële crisis met een inflatie van -2, 1 procent, een werkloosheid van 10, 2 procent en een groei van het bbp tot -2, 8 procent. De rentetarieven daalden tot bijna nul tijdens deze periode. In januari 2014, na ongeveer vijf jaar ZIRP en kwantitatieve versoepeling, bereikten de groei van de inflatie, de werkloosheid en het bbp respectievelijk 1, 8 procent, 6, 6 procent en 3, 2 procent. Hoewel de Amerikaanse economie zich blijft verbeteren, suggereert de ervaring in Japan dat langdurig gebruik van ZIRP schadelijk kan zijn.

Risico's

Ondanks de vooruitgang van de VS noemen economen Japan en EU-landen als voorbeelden van de mislukkingen van ZIRP. Lage rentevoeten zijn toegeschreven aan de ontwikkeling van liquiditeitsvallen, wat gebeurt wanneer de spaarrentes hoog worden en het monetaire beleid ondoeltreffend wordt. De invoering van nulrentetarieven heeft meestal plaatsgevonden na een economische recessie waarin deflatie, werkloosheid en trage groei heersen. Verminderd beleggersvertrouwen of toenemende bezorgdheid over deflatie kunnen ook leiden tot liquiditeitsvallen. Bovendien kunnen leningen, ondanks nulrentes en monetaire expansie, stagneren wanneer bedrijven schulden uit de inkomsten betalen in plaats van ervoor te kiezen om opnieuw in het bedrijf te investeren.

ZIRP kan ook leiden tot financiële onrust op de markten tijdens perioden van economische stabiliteit. Wanneer de rentetarieven laag zijn, zoeken beleggers naar instrumenten met een hoger rendement die doorgaans worden geassocieerd met riskantere activa. In de vroege jaren 2000 kozen Amerikaanse beleggers die met vergelijkbare omstandigheden te maken hadden ervoor om zwaar te beleggen in door hypotheek gedekte effecten (MBS). Vanwege de betrokkenheid van Fannie Mae en Freddie Mac bij MBS, zagen beleggers deze effecten als veilig met relatief hoge rendementen. Zoals de geschiedenis echter heeft aangetoond, waren door hypotheek gedekte effecten een integraal onderdeel van de Grote Recessie.

Rentetarieven spelen een cruciale rol op de financiële markt en kunnen mogelijk leiden tot besparing van beleggingsgewoonten op korte en lange termijn. Doorgaans komen beleggingen op lange termijn voor in de vorm van pensioenplannen en pensioenfondsen. Wanneer de lange rente nul nadert, zijn de inkomsten van gepensioneerden en degenen die de pensioentarieven naderen slechter.

Voordelen

Hoewel ZIRP schadelijk kan zijn, blijven beleidsmakers in geavanceerde economieën de aanpak gebruiken als remedie na de recessie. Het primaire voordeel van lage rentetarieven is hun vermogen om economische activiteit te stimuleren. Ondanks de lage rendementen verlagen de rentetarieven bijna nul, wat de uitgaven aan bedrijfskapitaal, investeringen en huishoudelijke uitgaven kan stimuleren. De verhoogde kapitaaluitgaven van bedrijven kunnen dan banen en consumptiemogelijkheden creëren.

Evenzo verbeteren lage rentetarieven bankbalansen en de capaciteit om te lenen. Banken met weinig kapitaal om te lenen werden bijzonder hard getroffen door de financiële crisis. Lage rentetarieven kunnen ook de activaprijzen verhogen. Hogere activaprijzen in combinatie met kwantitatieve versoepeling kunnen de monetaire basis vergroten, wat leidt tot een toename van het discretionaire inkomen van huishoudens.

Bottom Line

ZIRP is geïmplementeerd na verschillende economische recessies in de afgelopen twee decennia. Voor het eerst gebruikt door Japan in de jaren negentig, is ZIRP alom bekritiseerd en over het algemeen als mislukt beschouwd. Ondanks de misstanden van Japan met het monetaire beleid, hebben de VS, het VK en de EU-landen zich echter tot ZIRP en kwantitatieve versoepeling gericht om de economische activiteit te stimuleren. Zelfs met enig succes op de korte termijn, kan langdurig gebruik van zeer lage rentetarieven leiden tot nadelige effecten, waaronder de gevreesde liquiditeitsval.